Recensie Netflix-serie 'Yaratilan'

Regie: Çagan Irmak | Cast: Taner Ölmez (Ziya), Erkan Kolçak Köstendil (Ihsan), Sifanur Gül (Asiye), Bülent Sakrak (Captain Ömer), Devrim Yakut (Ofelya), e.a. | Afleveringen: 8 | Speelduur: 43-55 minuten | Jaar: 2023

Het is misschien wel het meest beroemde, iconische, verfilmde, geparodieerde en geïmiteerde boek aller tijden: Frankenstein. Zelden wordt genoemd dat dit verhaal door een vrouw is geschreven. Dat de makers van Yaratilan hun werk opdragen aan Mary Shelley maakt ze onmiddellijk sympathiek. Nu nog zien of ze haar meesterwerk eer aandoen.

Yaratilan is een behoorlijk gewaagde versie van Shelley's beroemde verhaal. In deze Turkse verfilming wordt het geloof erbij betrokken en niet slechts op een algemene man-die-voor-God-wil-spelen-manier. Hoofdpersoon Ziya citeert de Koran te pas en te onpas om het belang van wetenschap te benadrukken en vindt in zijn religie zelfs het laatste stukje van de puzzel om leven te creëren.

Maar nadat hij zijn monster tot leven heeft gewekt gaat het verhaal vooral over de hel en hoe je deze als eindbestemming voorkomt. Wat begon met een intrigerend gegeven, eindigt daarmee in een religieus cliché. Hoewel het idee van de hel voor veel gelovigen een serieuze angst is, is er hierdoor juist weinig diepgang. Het monster schuwt vuur en heeft nachtmerries over een brandende omgeving – erg eentonig allemaal. "Fire bad!" horen we Frank uit Hotel Transylvania in de verte roepen.

Ziya citeert niet alleen de delen uit de Koran die wetenschap en onderwijs loven, maar ook de passages die spreken over compassie voor de medemens. Hij bekommert zich als een van de weinigen in zijn omgeving om het lot van anderen en moet duidelijk de betere mens voorstellen. Maar vervolgens maakt hij zonder aanwijsbare oorzaak een grote ommekeer. Wanneer Ziya zijn leermeester herkent in Ihsan, forceert hij hem door middel van chantage en bedreiging tot een samenwerking. Van de vredelievende moslim is plotseling weinig over.

Ook later in het verhaal laat Ziya kanten van zichzelf zien die haaks staan op zijn aanvankelijk geëtaleerde persoonlijkheid. Toen Mary Shelley's roman in 1818 voor het eerst verscheen was er kritiek op het tegenstrijdige gedrag van haar hoofdpersonage, Victor Frankenstein. Daarom publiceerde ze ruim tien jaar later een herziene versie die de wereld als het echte meesterwerk beschouwt. Wellicht hebben de makers van Yaratilan de eerste uitgave aangehouden in plaats van het definitieve werk.

Er zijn meer storende zaken, zoals details die niet helemaal lijken te kloppen en dialogen die niet lekker lopen of te ingestudeerd klinken. Dit kan echter ook liggen aan de vertaling, die vaak te wensen over laat. Zo is er een grote misser wanneer het monster zijn schepper terugvindt en zijn eerste woord spreekt: 'baba'. De Nederlandse ondertiteling vertaalt dit letterlijk, alsof het gebrabbel is, maar 'baba' is Turks voor 'papa'. Duidelijk een gevoelig moment in het verhaal, wat de niet-Turkssprekende kijker onthouden wordt.

Wat ook afleidt is het overacteren van hoofdrolspelers Taner Ölmez en Erkan Kolçak Köstendil. Heel heftig en overdreven gaan ze te werk, waardoor vele scènes eerder lachwekkend dan spannend overkomen. De kijker mag daarbij in gedachten houden dat de twee hoofdpersonages in principe het archetype van gekke geleerde moeten voorstellen en hun hyperactiviteit voor obsessie door moet gaan, maar irritant is het wel.

Het originele werk van Mary Shelley wordt geclassificeerd als horror of sciencefiction, maar is eigenlijk een tragedie. Het verhaal gaat niet zozeer over het ondode monster, maar over de psychologische ontwikkeling van diens schepper. De door trauma gedreven dokter Frankenstein is geobsedeerd met het verslaan van de dood, maar als het hem lukt leven te creëren kijkt hij vol afschuw naar zijn creatie en beseft hij wat hij heeft gedaan.

Van dit pijnlijke innerlijke proces is in Yaratilan helaas niets te zien. Zonder ook maar iets van zijn povere acteertalent aan het moment te wijden keert Ölmez zich onmiddellijk van het monster af. Wanneer zijn personage probeert de schanddaad te verdoezelen, gaat het voornamelijk over het hoe en niet het waarom. En dan valt het met het uiterlijk van het monster eigenlijk wel mee. Hij bestaat namelijk niet uit verschillende aan elkaar genaaide lichaamsdelen, maar 'slechts' één overleden persoon. Het tot leven wekken van een goddeloze creatie is dus eigenlijk niets meer dan een reanimatie.

Tegen het einde lijkt het plot alle kanten op te gaan, maar komt het uiteindelijk toch weer dicht bij het origineel in de buurt. De moraal van het verhaal wordt uitgebreid uiteen gezet: Ziya's arrogantie (het woord dat de ondertitelaar koos) werd zijn ondergang. Dit komt dicht in de buurt van Mary Shelley's levensles over de gevaren van blinde ambitie, met name bij mannen. Maar de serie als geheel belichaamt deze les niet.

Eerder leek het zoeken naar acceptatie en de afwijzing van de mensheid die het monster en andere personages meemaken als thema te worden ingezet. Als de makers zich daar meer op hadden gericht was Yaratilan een betere serie geworden. Het lijkt haast of ze zelf niet begrijpen waar hun eigen werk over gaat. Maar dat raakt toevallig wel aan een eeuwenoude discussie die Mary Shelley, waarschijnlijk zonder het zelf te beseffen, heeft aangewakkerd met haar boek: waar het nou werkelijk over gaat.



Yaratilan is te zien bij Netflix.