Recensie NPO Start-serie 'Mr Bates vs the Post Office'

Regie: James Strong | Cast: Toby Jones (Alan Bates), Monica Dolan (Jo Hamilton), Julie Hesmondhalgh (Suzanne Sercomble), Alex Jennings (James Arbuthnot), Ian Hart (Rob Rutherford), Lia Wiliams (Paula Bennells), e.a. | Afleveringen: 4 | Speelduur: 50-55 minuten | Jaar: 2024

In Nederland worstelen duizenden gezinnen nog altijd met de gevolgen van de kinderopvangtoeslagaffaire, waarbij vooral afkomst ervoor zorgde dat ouders die toeslagen ontvingen door de Nederlandse staat werden aangemerkt als fraudeurs. Wat betreft omvang en het ronduit racistische aspect van het schandaal valt de toeslagenaffaire in ons land geenszins te vergelijken met fraudeschandaal van de Britse post, maar op persoonlijk vlak waren de gevolgen net zo desastreus: gezinnen werden verscheurd, huwelijken verwoest, huizen gedwongen verkocht, slachtoffers zakelijk en privé failliet verklaard en meerdere mensen verloren hierdoor het leven.

De kwestie ontstond in 2001 toen de Britse posterijen Horizon introduceerden, een nieuw boekhoudsysteem gemaakt door het Japanse Fujitsu. Het computerprogramma zou de vele onafhankelijke kleine postkantoortjes een boel werk uit handen moeten nemen, maar het kostte de kleine ondernemers vooral veel kopzorgen. Op onverklaarbare wijze ontstonden er kastekorten van duizenden ponden die de ondernemers werden verweten. Bellen met de helpdesk maakte de problemen alleen maar groter en de ondernemers kregen te horen dat ze de enige waren die tegen fouten van Horizon aanliepen.

British Mail heeft het recht fraudeurs eigenhandig te vervolgen, dus veel van hun werknemers werden naar het strafbankje gesleurd. Tot op de dag van vandaag zijn veel zaken nog niet afgehandeld. Het verschijnen van de vierdelige dramaserie Mr Bates vs. The Post Office heeft het schandaal weer nieuwe aandacht gegeven, terwijl het vijftien jaar geleden een computertijdschrift was dat de zaak aanzwengelde.

De miniserie volgt in grote lijnen een aantal betrokken postkantoorhouders, veelal gebaseerd op echte personen maar soms ook gefictionaliseerd. Al in de eerste aflevering worden in grove halen de personages neergezet. Daarbij speelt het kneuterige Britse dorpsleven het gevoel van onrechtvaardigheid en het ongeloof over de veronderstelde fraude alleen maar in de hand. Schrijver Gwyneth Hughes en regisseur James Strong weten de ellende die de ondernemers overkomt om te zetten in daadkracht en een onmiskenbare zucht naar genoegdoening, waarbij de typisch Britse gemeenschapszin de lijm vormt.

Titelfiguur Alan Bates ziet zich na de beschuldigingen gedwongen zijn ziel en zaligheid te verkopen en helemaal opnieuw te beginnen. Hij besluit het er niet bij te laten zitten en op zoek te gaan naar medeslachtoffers om de machtige postdienst aan te pakken. Het personage biedt een dankbare en krachtige hoofdrol voor Toby Jones die voor elkaar krijgt dat de kijker met de minuut woester wordt over de gang van zaken bij British Mail en Fujitsu.

Met de hulp van een parlementariër weten ze de hoofden van de verantwoordelijken op het figuurlijke hakblok te krijgen. Paula Vennelis, topvrouw van de postdienst, is de belichaming van schijnheiligheid en de samengebalde as van het kwaad. Haar portrettering is enigszins een karikatuur, maar Vennelis heeft de schijn tegen omdat ze stug blijft volhouden dat Horizon een robuust systeem is, om vervolgens haar leugens met een aflaat af te kopen in haar nevenfunctie als priesteres.

Er valt zo veel te vertellen dat de makers zich er regelmatig aan vergalopperen. Sterfgevallen, ziekte en faillissementen bijvoorbeeld moeten impact genereren uit het inlevingsvermogen van de kijker, want ze worden in een voetnoot afgedaan. Een dozijn afleveringen was geen overbodige luxe geweest, al is het maar omdat de combinatie van (persoonlijk) drama en de onvoorstelbare vernietigende praktijken van een staatsbedrijf zelden zo treffend samenkwamen. De laatste aflevering roept alleen nog maar meer ongeloof op, wanneer een van de sleutelfiguren haar eerdere verklaringen afdoet als knullig en het gebrek aan nuance en zelfinzicht ophangt aan de lengte ervan.

Hughes en Strong richten al hun pijlen op de kloof tussen burger en overheid, maar vele Davids kunnen wel degelijk een oppermachtige Goliath verslaan. Het is geijkte thematiek die ook in onze geïndividualiseerde en gepolariseerde samenleving aanslaat. De gang van zaken rondom de Post Office of de toeslagenaffaire zouden er haast aanleiding toegeven, ware het niet dat hoop in een goede afloop en de waarheid het altijd zal winnen van cynisme en zwartgalligheid.



Mr Bates vs the Post Office is te zien bij NPO Start.